5- Tugaale gomɗinal ngal:

Si anndaama wonnde tugaale Islaamu ɗen ko dewe feeñuɗe ɗen ɗe juulɗo on jokkata, hollayɗe k o juulɗo ɗen, haray hino ton kadi tugaale fiɓeteeɗe ka ɓernde, waɗɗiiɗe kala juulɗo gomɗingol ɗe, fii no diina makko kan sellira. Ɗen no wi’ee tugaale goɗinal. Tuma kala nde fii majje mawni ka ɓernde makko ɗe timmi, ko non o ɓeydorta darja gomɗinal, o hannda e jeyeede e jeyaaɓe Allah gomɗimɓe ɓen. Ko on darja ɓuri mawnude darja wonnde juulɗo on tun. Tawde kala gomɗinɗo ko juulɗo, kono wanaa juulɗo kala heɓata darja gomɗial.

Ko pellet, ontigi hino heɓa fiɓnde gomɗinal, kono hara ngal timmaa.

Tugaale gomɗinal ngal ko jeegoo,

ko ɗen woni : gomɗingol Allah, e Malaa’ikaaɓe Makko ɓen, e Defte Makko ɗen, e Nulaaɓe Makko ɓen, e Ñalaande Sakkitiinde nden, e gomɗingol koddoruyee ko moƴƴi e mun e ko boni e mun.

Tugalal aranal ngal : ko nde gomɗintaa Allah, hebbiniraa ɓernde maa nden yiɗugol Mo, mawnina Mo, jippina hoore-mun yeeso Makko, ɗoftoo yamirooje Makko ɗen Kanko tun hara renndinaali Mo. O hebbinira kadi ɓernde Makko nden kulol Allah, e jortagol ko O jogii kon. Ontigi jeyee ontuma e jeyaaɓe Allah gomɗuɓe jokkuɓe laawol Makko focciingol ngol.

Tugala ɗimmal ngal : ko gomɗingol Malaa’ikaaɓe Makko ɓen, hooloo ko jeyaaɓe Allah, tagiraaɓe annooraa, gooto anndaa limoore ɗuuɗugol maɓɓe ka kammuuli e ka leydi si wanaa Allah, ɓe addira fii rewugol, jantoo, subbunhinoo. “Hiɓe subbunhinoo jemma e ñaloram, ɓe taƴindirtaa”.

“””Ɓe yeddataa Allah e ko O yamiri ɓe kon; hiɓe waɗa ko ɓe yamiraa””.”

At-Tahriim : 6.

Gooto kala e maɓɓe e golle mun ɗen Allah eltiri ɗum. Hino ton ronndiiɓe Arshi on, woɗɓe no halfinaa ƴettitugol pittaali ɗin, woɗɓe ɓen jippinira wahayu on ka kammu (on woni Jibriilu, ɓurɗo ɓe on darja), woɗɓe ɓen halfinaa ngaluuji Aljanna e Yiite ɗin, e Malaa’ikaaɓe ɗigguɓe goo, yiɗuɓe yimɓe gomɗimɓe ɓen, ɗuɗɗinay ɓe insinanagol ɓe du’anoo ɓe.

Tugalal tammal ngal : gomɗingol Defte ɗe Allah jippini ɗen

Juulɗo on ko yo gomɗin wonnde Allah jippinii Defte e ɓen Nulaaɓe ɓe O suɓii, wonduɗe e kumpite goonga, e yamaruyee nunɗal immorde e Makko, e wonnde O jippinii Tawreeta e Muusaa, Linjiila e Iisaa, Zabuura e Daawuuda, Ɗeri ɗin jippii e Ibraahiima. Ɗen fow heddaaki hannde wano ɗe jippornoo non. O gomɗina kadi wonnde Allah jippinii Alqur’aana e dow timmoode e Annabaaɓe ɓen (Muhammad jom kisiyee), o hooloo Aayeeje mayre on jippi jokkondiri duuɓi sappo e tati, Allah reeni nde e wayleede wattitee.

Menen Men jippinii Deftere nden, ko Menen kadi woni reenooɓe nde.

Al Hijri : 9.

Tugalal nayabal ngal : gomɗingol Nulaaɗo ɓen

(yewtere fii maɓɓe yawtii). Ko gomɗingol wonnde mofte ɗen fow e jamaanu kala heɓii Nulaaɓe Annbaaɓe, kafuɓe diina woota, e Joomiraawo gooto. Hiɓe nodda yimɓe ɓen e wootinɗingol Allah rewa Mo, ɓe rentina ɓe e keeferaaku, e sirku, e geddi.

Alaa e mofte, si wanaa jertinoowo feƴƴii e maɓɓe.

(Faatir : 24).

O hooloo kadi ko ɓe ɓanndinke nannduɓe e kala ɓanndinke, ɓe Allah suɓii ko yottina Nulala Makko ngal:

Menen Men Wahyinii e maaɗa wano Men Wahyiniri e Nuuhu e Annabaaɓe ɓen ɓaawo makko. Men Wahyini faade e Ibraahiima, e Ismaa’iila, e Ishaaqa, e Yaaquuba, Taaniraaɓe ɓen, e Iisaa, e Ayyuuba, e Yuunusa, e Haaruuna, e Sulaymaana. Men Okki Daawuuda Jabuura.

E Nulaaɓe ɓe Men Fillani maa fii mun ko adii e Nulaaɓe ɓe Men fillanaaki ma fii mun. Alla Yewtidii e Muusaa Yewtidgol.

Nulaaɓe wewlinooɓe e jertinooɓe fii wata hujja wonan yimɓe ɓen e hoore Alla ɓaawo Nulaaɓe ɓen. Alla Laatike Fooluɗo, Ñeeñuɗo.

An-Nisaa : 163-165.

Ko yo juulɗo on gomɗimɓe fow, o yiɗa ɓe fow, o daranoo fii maɓɓe fow; hara o ɓurnaali gooto hakkunde maɓɓe. Mo yeddii gooto e maɓɓe, maa yenni ontigi, maa o lorri mo, haray o yeddii ɓe fow maɓɓe.

Ko ɓuri ɓe darja ka Allah, ko timmoode maɓɓe on Muhammad jom kisiyee on.

Tugalal jowaɓal ngal:gomɗingol ñalaande sakkitiinde nden

Gomɗina wonnde Allah immintinoyay jeyaaɓe ɓen ka genaale maɓɓe, O mooɓa ɓe fow Ñalnde Darngal fii ñaawugol golle maɓɓe ɗen aduna.

Ñalnde leydi ndin waɗtitirtee leydi ngnndi, e kammuuli ɗin, ɓe feeñana Alla, Bajjo On, Fooluɗo On.

(Ibraahiim : 48).

Si wonii kammu ngun seekike,

sii koode ɗen kadi saakike,

si maaje ɗen kadi puccitaama,

si genaale ɗen kadi irtaama;

wonkii annday ko ardini e ko sakkintini.

(Al Infitaar: 1-5).

E neɗɗanke on yi’aali, wonnde Men tagirii mo e toɓɓere maniiyu? Kono tawaa mo ko o wennjoowo ɓannguɗo!

O tinndani Men misal, kono o yejjiti tageede makko; o wi’i: “Ko hommbo wuurnitata ƴi’e ɗen, si ɗe wuɗii?”

Maaku: “Ko wuurnitoowo ɗe, ko taguɗo ɗe On ka laawol aranol. Ko Kanko woni annduɗo fii kala tagu;

On waɗanɗo on yiite, iwde e leɗɗe kecce, tawa ko e majje huɓɓirton nge.

Kere taguɗo kammuuli ɗin e leydi ndin wonaali haɗtanɗo tagugol yeru maɓɓe? Ɗum ko pellet! Ko Kanko woni Ɗuuɗuɗo tageefo, Annduɗo.

Pellet woni fjiyaaku mjakko si muuyi hjuunde O daalynde wjon nde wjnja.

Senayee woodanii On Mo laamateeri kala huunde woni e juuɗe Mun! Ko ka Makko rutteteɗon.

(Yaa- Siin: 77-83).

Men waɗa manndikirɗe Nunɗal ngal fii Ñalnde Darngal hara wonkii woo toñiroytaake hay e huunde, hay si laatii ko yeru gabbun pamarun Men adday kun Men yonii Hasbooɓe.

(Al- Anbiya’: 47).

Kala golluɗo ko ɓuri fanɗude e moƴƴere (yeru gabbun jarra), o yi’ay njoddi mun. Kala kadi golluɗo ko ɓuri fanɗude e bone (yeru gabbun jarra), o yi’ay njoddi mun.

(Az-Zalzalah: 7-8).

Dame Yiite ngen udditanee ɓen ɓe tikkere e lette Allah ɗen jojji e mun, dame Aljanna ɗen kadi udditanee gomɗimɓe gollunooɓe golle moƴƴe ɓen.

Malaa’ikaaɓe ɓen no jaɓɓooɓe [ɓe wi’a:] “Ko ndee woni Ñalaande mon nden nde wonanoɗon fodeede”.

(Al-Anbiyaa’ : 103).

Yedduɓe ɓen soggiroyee ka Jahannama dente-dente. Haa si ɓe hewtii nge, dame magge udditee, reenuɓe nge ɓen wi’ana ɓe: “E Nulaaɓe jeyaaɓe e mo’on hewtaano on, janngaynooɓe Aayeeje Joomi mon, e mooɗon, ɓe rentina on hawrugol e ndee ñalaande mon?” Ɓe wi’a: “Ko non tigiri, kono Konngol lepte ngol, jojjiino e yedduɓe ɓen”. [Ɓe] wi’anee: “Naatiree dame Jahannama ɗen luttugol ton. Nge bonii jaaƴorde mawnintiniiɓe ɓen !”.

Hulooɓe Joomi mun ɓen kadi ɗowitiree ka Aljanna, dente-dente. Haa si ɓe hewtii mo, dame makko udditee, reenuɓe mo ɓen wi’ana ɓe: “Kisiyee wonii e mon, on laaɓii, naatiree mo, duumagol”.

Ɓe wi’a ontuma: “Yettoore woodanii Allah, laatinanɗo men fodoore Mun, O ronini men leydi [Aljanna] ndin, meɗen weerira e Aljanna on, kala ka men yiɗi”. Mbarjaari gollunooɓe moƴƴere ɓen moƴƴii.

(Az-Zumar: 71-75).

Oo Aljanna mo neemaaji woni e mun, ɗi tawata gite yi’aalu, nowru nanaali, wanaa sakko ɓernde miijo fii mun.

Wonkii (woo) anndaa ko maranaa ɓe e ko ɓuɓɓinta ɓernde, ɗum ko njoɓdi ko ɓe gollaynoo kon !

E ko on laatiiɗo gomɗinɗo wa’ata wa faasiqiijo on? (aa’aa), ɓe fotataa.

Si ko ɓen gomɗimɓe ɓe golli golle moƴƴe, hino woodani ɓe Aljannaaji weerde jipporde, sabu ko ɓe gollaynoo kon.

Si tawii non ko ɓe faasiqiiɓe, haray femporde ɓen ɗon nden, ko ka Yiite: Tuma kala ɓe faalaa yaltugol e magge, ɓe ruttitee e magge, ɓe wi’anee: “Meeɗee lepte Yiite nge fennayoɗon ngen”.

(As-Sajdah: 16-20).

Ko woni sifa Aljanna fodaaɗo on gomɗuɓe ɓen: canɗi ndiyam ɗi dakamme mun waylotaako hino ton, e canɗi ɓira ɗi waylataa dakamme mun, e canɗi konnjam welayɗam yarooɓe, e canɗi njuumri laɓɓinaandi. Hino woodani ɓe kadi ton : kala dimɓe, e haforaneede immorde e Joomi maɓɓe. [Ɓen wa’ay] wa luttinoyteeeɓe ɓen ka Yiite, ɓe yarnee ndiyam fatayɗam, ɗam taƴa tetekki maɓɓe ɗin?

(Muhammad : 15)

Pellet, gomɗuɓe ɓen hino e Aljannaaji e neemaaji,

ko ɓe dakimitotooɓe kon ko Joomi maɓɓe okki ɓe, Joomi maɓɓe daɗndi ɓe lette Jahiimi ɗen.

[Ɓe wi’anee] : “Ñaamee yaron, ko on hanndirɓe ɗum, sabu kon ko gollaynoɗon,

hara ko on soɓɓindiiɓe e hoore danɗe weertindiraaɗe”, Men resina ɓe kadi yooɗa giteeɓe.

(At-Tuur: 17-20).

Yo Allah waɗu en fow yimɓe Aljanna.

Tugalal jeegaɓal ngal: gomɗingol koddoruyee ko moƴƴi e mun e ko boni e mun

Gomɗina wonnde kala dillannde e aduna on, ko hoddirua Allah winndaaɗo ka Makko.

Bone woo heɓataa [on] e leydi ndin maa e pittaali mon ɗin, si wanaa ɗum woniino e deftere ado Men tagude ndee [tagoore]. Pellet, ɗum ko ko newanii Allah.

(Al-hadiid : 22).

{Menen Men tagirii huunde kala e koddoruyee}

(Al-Qamar: 49).

E a anndaali wonnde Allah no anndi ko woni kon ka kammu e ka leydi? Pellet, ɗum no e nder deftere. Pellet, ɗum ko ko newanii Allah.

(Al-hajj: 70).

Kala timminirɗo ɗee tugaale ɗoo jowi gomɗingol ɗe, o tewete e jeyaɓe Allah gomɗimɓe ɓen. Tagoore nden hino ɓurda darja gomɗinal. Ko ɓuri non mawnude darja e gomɗinal, ko moƴƴingol ngol golle, ko ɗum woni : rewirgol Allah wa si tawii hiɗa yi*ai Mo, si tawii le a yi*aani Mo, Kanko kan himo yi*u maa.

Ko ɓen siforii ɓe non woni suɓaaɓe tagoore nden, marɓe darjaaji Aljanna ɗin ka jipporɗe Firdawsi.

(5) ko Bukhari fillii mo.

About The Author