3-A Mʋhammad sẽn yaa Wẽnd Tẽn-tʋʋma (nebiyaam-rãmbã la Tẽn-tʋʋmbã pidsdã)
La a Isa zẽkrã poorẽ-tɩlgr be a yĩnga, wakat wok n looge, sẽn ta wala yʋʋm kobs yoobe, tɩ nebã paas menengo n yi so-tɩrgã, tɩ kɩfɩlmã la menengã la zẽng sẽn pa Wẽnd tũudmã sãeeg b pʋgẽ,
tɩ Wẽnd tʋms a Mʋhammad -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- Mak sẽn yaa Hɩgaaz tẽngẽ wã, A tʋms-a lame ne kãndgre la sɩd dĩini, bʋɩl yĩng tɩ b na tũ Wẽnd a Yembr tãa, laagem-n-taar ka be ne A ye. La A keng-a lame ne Tagmas-rãmba la Yel-soalmã sẽn wĩnigd a nabiyaamdemã la a tẽn-tʋʋmdemã. La A pids A Tẽn-tʋʋmbã ne yẽnda la a maan a dĩinã tɩ yaa dĩin-rãmbã pidsda, n gũ-a n yi tedgre la toeengo halɩ n wa tʋg n tãag dũni vɩɩmã tεkẽ la dũni Yikrã. La ãnd la a Mʋhammade?
Lɑ yaa ãnd rãmba lɑ ɑ nebã?
La yaa wãn-wãn la A tʋms-a?
La a nabiyaamdemã tagmas yaa bõe?
La a vɩɩmã kibaya welsg yaa wãn-wãna?
Wãnde la d sẽn na n semb n vẽnegã ne wẽnd tõogo seb-nens koεεb kãensã pʋgẽ.
A- A buudã la a zɩslemã
Yẽ la a Mʋhammad sẽn yaa a ʿAbdʋl Allaah biiga, sẽn yaa a Almuṭalib biiga, sẽn yaa a Haašim biiga, sẽn yaa a ʿAbd Almanaaf biiga, sẽn yaa a Ƙʋṣay biiga sẽn yaa a Kɩlaab biiga, a buudã tʋg n teega a ɭsmaa’ɩɩl sẽn yaa a ɭbraahɩɩm biigã -tɩlgr be b yiibã yiñga-, a buudã yaa sẽn yi Ƙʋrayš rãmbẽ wã, la Ƙʋrayš rãmb mee yii Laarab rãmbã pʋgẽ, a roga Maka yʋʋm:571 a Isa rogem loogr poorẽ.
A saambã maana kaalem t’a na n be a ma wã rogsẽ, rẽnd a bɩɩme t’a yaa kɩɩba, a yaaba a ʿAbdʋl-muṭalib n wub-a, rẽ poorẽ, a yaabã sẽn wa n maan kaalemã, a saam bilã a Abʋʋ Ṭaalib n zã-a.
B- a sɩf-rãmbã
Tõnd togsame tɩ Tẽn-tʋʋm ningã b sẽn tũusi, tɩ yi Wẽnd nengẽ wã, yaa tɩlae t’a tall zʋg-sõngo la togs-sɩda sẽn zẽke, yaa woto me la a Mʋhammad -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yinga- yɩ yã, sɩd la hakɩɩka a bɩɩme t’a yaa sɩd-soaba, n yaa bas-m-yam-soaba, n yaa zʋg-sõng soaba, n yaa gom-nood-soaba, n yaa zelem-pεk-soaba, t’a yaa b sẽn nong a soaba, zem tɩ yaa sẽn pẽ-a la sẽn zãr-a, n yaa b sẽn waoogd a soab a nebẽ wã, a ka soandid-a rẽndame tɩ yaa ne ɑ bas-m-yam-soaba, la b ra yɩɩme n bĩngd a nengẽ b boablã wã tɩ b sã n na n bob.
la sẽn paasd a zʋg-sõnga, a ra yɩɩme n yaa maan-neer-soaba, tɩ nifr yam ka lakd a gesg ye, a neng yaa pεεlga, a nin a yiibã yaa yalemse, a nin-sũgd yaa wogdo, a zoobd yaa sabelle, a bãngd a yiib yaa yalemse, a ka wok songlem, a ka koεεga, a yaa pok bal n zemse, a sẽn pẽ woglemã n yɩɩde, a Ṣahaabsã sãnd bilgd-a lame n yetẽ:
“””m yãa Wẽnd Tẽn-tʋʋma, -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- t’a be Yaman fuug pʋgẽ, mam zɩ n yãnd neerem sẽn yɩɩd-a ye”””
A ra yɩɩme n yaa pɑ-mi-kɑreng ye (a ka karemde, a ka gʋlsde, n be neb pʋgẽ sẽn yaa pɑ-mi-kɑreng-rãmbɑ, paood b pʋgẽ ned sẽn tõe n gʋls la a kareme, la b ra yɩɩme n yaa tʋb-nood-rãmba n yaa pʋtẽ-bεd-rãmba, n yaa bãng tʋʋl-tʋʋl-rãmba.
Ƙʋrayš-rãmb la Laarab-rãmbã
Nabiyaamã nebã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- ra yɩɩme n da be Mak sẽn yaa tẽn-wagellã, Lohorme Roogã la AlKaab zɩsgã kɩrengã, Wẽnd sẽn sagl a ɭbraahɩɩm -pʋʋsg la tɩlgr be a yĩnga- la a biiga a ɭsmaa’ɩɩl tɩ b me-a wã.
La bãmba, zamaanã sẽn wa n woglã, b kedgmae n yi a ɭbraahɩɩm dĩinã (sẽn yaa Wẽnd tũudum sẽn yɩlgã) tɩ bãmb la buud nins sẽn be bãmb kɩremsã maan rʋbse, sẽn yaa kuga la tɩɩse la sãnem n gilg Kaabã wã, n yɩlg-a la b loe tɩ ad nafa la namsg beee bãmbã nusẽ, la b yẽbg na-kẽndr sẽn yaa tũdum-rãmba n kõ rʋbsã. la rʋbsã b sẽn mi n yɩɩda yaa “Hʋbʋl”, yẽ bedrem n da yɩɩd, t’a yellã leb n yɩɩd b fãa
n lagem ne rʋbs a taaba la tɩɩse sẽn be Mak yɩngã tɩ b tũudẽ zẽng sẽn ka n Wẽnde, tɩ yaa b sẽn gũbg-b ne waoogre, wala “Laat” la a “ʿƲzaa” la a “Manaat” la b vɩɩmã b zĩisẽ wã la sẽn be bãmb kɩremsã, ra yɩɩme n pid ne waoog-m-menga la pugulgu, la pãeesgo la maan-n-zʋʋge neb a taabã zugu, la zab toodo, baa tɩ sã n mikame tɩ zʋg-sõms sãnda n be b nengẽ, sẽn yaa wala raoodo la sãan waoogre, la sɩd-goama la zẽng sẽn ka rẽnda.
D-Nabiyaamã tʋmsgo -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga-
La Nabiyaamã sẽn wa n ta yʋʋm pis naase -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlg be a yĩnga- mikame t’a ra bee Hiraa tãngã bokẽ, Mak yĩnga, rẽenem Tʋmsg sẽn na n sigi n wa ɑ nengẽ n yi saasẽ, sẽn yi Wẽnd nengẽ, tɩ Malε a Gibriil wa a engẽ, n mobg-a lɑ ɑ yeel-a: “kareme!” T’a yeele: “mam ka mi kareng ye”. Rẽ poorẽ t’a leb n mobg-a yiibẽ soaba halɩ t’a wa tʋg n yε yεεms tεkẽ. T’a yeel-a: “kareme!” T’a yeel: ” mam ka mi kareng ye”. Rẽ poorẽ t’a wẽbg-a tãabẽ soaba halɩ t’a tʋg n ta pakr tεkẽ sẽn yɩɩd pĩnda, t’a yeel-a: “kareme” Tɩ Nabiyaamã yeel-a: “m karem bõe?” La a yell-a:
(Karem ne f Soab ning sẽn naana wã yʋʋre.*
A naana ninsaal n yi zɩ-pelle.*
Karem, tɩ fo Soabã n yɩɩd ne kũuni.*
Sẽn wilg-a ne kaal-moogã gʋlsgo*
A wilga ninsaala bũmb ninga a sẽn pa mi.)
[Al-ʿAlaƙ 1-5]
Rẽ poorẽ tɩ Malεkã looge n bas-a tɩ Tẽn-tʋʋmã lebg n kẽng a zakẽ wã la a pagẽ wã, Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga, t’a yaa sẽn yεεse, t’a pεleng yɩke, n yeel a pag a ẖadigεh: “lud-ma, ad mam yεεsd bũmb na maan-ma”. T’a pagã yeel-a: “ayae, m wẽen ne wẽnde, tɩ Wẽnd kõn n ning f yãnd lae-lae, ad fo tõkda rogem la f sõngd nin-valenga la f leb n sõngd sɩda.
Rẽ poorẽ t’a Gibriil wa a nengẽ, n be yalẽ ningã Wẽnd sẽn naan-a wã pʋgẽ, t’a yaa sẽn lid sẽn yĩngr wen-vɩoogã gilli, n yeele, yaa foom a Mʋhammad: “maam la a Gibriila, tɩ foom la Wẽnd Tẽn-tʋʋma”.
Rẽ poorẽ tɩ Wahɩ wã kell n tũnugdẽ bala, n yit saasẽ wã, n sagend Tẽn-tʋʋmã, Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- t’a bool a nebã n tʋg Wẽnd a Yembr tũubu, la a bugs-ba n yi lagm-n-taare la kɩfẽndo. T’a sɩng n boond a nebã yembr-yembre, sẽn pẽ-a n yɩɩd la sẽn pẽ-a, bʋɩl yĩng tɩ b na kẽ Lɩslaoongã dĩini. Rẽnd ned ning rẽenem sẽn kõ sɩd ne-a, yaa a pagã a ẖadiigε sẽn yɑɑ a ẖʋwaylɩd bi-puglã la a zoa wã a Abuu bakar Assidiiki la ɑ saam-bɩlã biigã a Ali sẽn yaa Abuu Ṭaalɩb biigã.
Rẽ poorẽ, a nebã sẽn wa n bãng a Boollã, b sɩngame n yekd-a ne zabre la b rɩkd rab wẽns ne-a la b maand-a beem, a yi a nebã sʋk raar ning yibeoogo, n zẽk ɑ koεεgã n bool-ba: ” yee-n-ye ne y yibeoogo!” yẽ me yaa gomde, ned ning sẽn wat n rat n tigim nebã n yet-ɑ. Tɩ nebã pʋg taaba n tigimdẽ n rat n kelg a sẽn na n yeel-ba, la b sẽn wa n tigma a yeel-b lame: “yãmb neeme, mam sã n kõ yãmb kibare tɩ ad bε n na n wa pig-y yibeoogo, maa zaabre, y na n kõ-m la sɩd bɩɩ?” La b yeel-yã, :”tõnd ka tol n bãng zĩri-beed fo zug ye”; T’a yeele: “rẽnd mam yaa Bugsd ne yãmba n yi nang sẽn yaa kεgẽnga”: T’a sɑamb-bila a Abʋʋ Lahb yeele -yẽ me yaa a saam-bi wã yembre, yẽ ne a pagã n da yɩ n yɩɩd nebã ne beem mɑɑneg ne Tẽn-tʋʋmã Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga-, a yeelame: “Halkr be ne-fo, wã yĩng la fo tigim tõndo?” Tɩ Wẽnd sik A Tẽn-tʋʋmã zugu-Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- , A koεεg sẽn yeele, A Naam zẽkame:
(A Abʋʋ Lahb nus a yiibã halkame, a pʋs n halkame.*
A arzεk ning a sẽn mikã pa naf-a, a sẽn n tʋm n paam me (ka naf-a ye).*
B na n yõog-a la Bugum sẽn tar zεlma*
La a pagã sẽn yaa ra-tʋkdã*
Tɩ b ning a yublẽ wã, tãoong kεgmes wĩiri)
[Almasad 1-5].
Rẽ poorẽ tɩ Tẽn-tʋʋmã kell n tonge n boond-ba n tʋg Lɩslaoongã, n yet-ba: “yeel-y tɩ “Laa ɩlaaha ɩlla Allah= soab sẽn na n tũ n tɩlg ka be rẽnda Wẽnde” tɩ y na paam põsga, tɩ b yeele: ” fo maana soabẽ-dãmbã tɩ yaa yembre, ad yã wã yaa yel-solemde”.
Tɩ Aayae-rãmba yaa sẽn sigd n yit Wẽnd nengẽ, n boond-ba n tʋgd kãndagre la ɑ bugsd-ba n yit meneng ning bãmb sẽn be a pʋgẽ wã, lɑ sẽn be Aayae-rãmbã pʋgẽ, yaa Wẽnd koεεgã A naam zẽkyã:
(Yeele: “Rẽ yĩnga yãmb na kɩfl ne Soab ning sẽn naana tẽngã rasm a yiib pʋgẽ, la y maan mak-n-taas ne-A, ad Yẽ la bũmb naandsã Soaba.*
la A maan tãng-bεd a pʋgẽ, la A bark a pʋgẽ, la kord a rɩ-rãmba a pʋgẽ, rasm a naas sẽn zems taab pʋgẽ, (woto yaa leokre ne) sokdbã yĩnga.*
Rẽ poorẽ t’A togl saagẽ wã t’a yaa wulwuku, t’A yeel-a ne tẽngã fãa: “wa-y-yã, ne sak-n-tũ maa ne tɩlae”, tɩ b yiibã yeele: “tõnd waame tɩ d yaa sak-n-tũ-rãmba*
t’A maan-b saas a yopoe rasm a yiib pʋgẽ, la A tʋms saag fãa pʋgẽ a tʋʋmã, la Tõnd faasa dũni saagã ne fɩtl-rãmba (ãdse) la gũudum, wãnde yaa wilb Naabã kordogo, sẽn yaa mitã*
la b sã n balle, bɩ f yeel: “M beoond-y lame ne vubgri wala a ʿAad la a Ṯamuud-rãmb vubgrã,”)
[Fʋ̌̌ṣṣɩlat 9-13],
La ad tagmas-kãensã la Bool kãngã ka paas-ba rẽnda koko-kεgeng bala la waoog-m-menga n yi sɩda, ka woto ye, b pʋs n sɩngame n kengd sɩbgrã ned fãa sẽn kẽed Lɩslaoongã dĩin pʋgẽ, sẽn tʋg n yɩɩda nin-valems nins sẽn pa tar neb sẽn na n gũ-ba. tɩ b rogend b yem-kam fãa yãoog zug kug bedre la b vuud-a raasẽ wã tʋʋl kεgεngã pʋgẽ la b yetẽ: “kɩflg ne a Mʋhammad dĩinã, sã n pa rẽ bɩ f yar nang kãngã halɩ n tɩ tãag f kũum”. Bee b pʋgẽ sẽn ki sɩbgrã keelem.
La sã n yaa Wẽnd Tẽn-tʋʋma -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- yẽ ra bee a saam-bilã gũub pʋgẽ, a Abʋʋ Ṭaalɩb, sẽn yɩ a nonglem la a kʋmda a nimbãanegã, yẽ me yaa Ƙʋrayš buudã nin-bedre sẽn yaa zĩir-rãmbã a yembre, la ad ne rẽ fãa, a ka kẽ Lɩslaoongã ye.
La Ƙʋrayš-rãmb mamsame n na n bars Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- a Boolgã pʋgẽ, tɩ b na n ball-a ne arzεk wʋsgo la naam la belgr wʋsgo, sẽn na yɩl t’a reeg rẽnda la a bas a nebã Bool n tʋg dĩin paall-kãnga sẽn zangd bãmb rʋbs nis b sẽn yɩlɩdgdã la b tũud-ɑ zẽng sẽn tɩ pa Wẽndã. La Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- kell n yalsmae n tẽeg tɩrga n wãag n bas-ba, bala wã yaa Wẽnd yelle, bʋɩl yĩng t’a na taas a nebã, la a sã n lak n bas yel-kãngã, Wẽnd na sɩbg-a.
La a yeel-b lame: “ad mam rata sõma ne yãmba, la yãmb yaa mam nebɑ la m buudu”
“””m wẽend ne Wẽnde, lak tɩ mam sã n yag zĩri ne nebã fãa gilli, mam ka yagd yãmb zĩri ye, lak tɩ mam sã n zãmb nebã fãa gilli, m kõn zãmb yãmb ye”””
La b sẽn wa n mik tɩ barsgã sẽn na yals Boollã ka nafã, Ƙʋrayš rãmbã beemã paasa ne Tẽn-tʋʋmã, -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- la a pʋgdbã, tɩ Ƙʋrayš na n kos a Abʋʋ Ṭalɩb t’a bas a Mʋhammad -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- n kõ bãmba tɩ b kʋ-a, la b kõ-a a sẽn rat fãa, ka rẽ bɩ a modg t’a yõk a menga, n da vẽneg a dĩinã bãmb sʋk ye, t’a saam-bilã na n bao a nengẽ t’a yõk a meng n bas Bool n tʋg dĩin-kãngã wã.
Tɩ Tẽn-tʋʋmã, Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- tags n yeel-a:
“””M saam-bila! M wẽend ne Wẽnde, la tɩ b b sã n ning wĩndgã mam rɩtgẽ wã, la kiuugã mam goabgẽ wã, sẽn na yɩl la m bas dĩin-kãngã, m kõn n bas-a, halɩ tɩ Wẽnd tʋg n vẽneg-a, maa m halk a poorẽ””.”
T’a saam-bilã yeel-a: “kẽng n yeel f sẽn tʋlle, m wẽen ne Wẽnde, b kõn ta foom ne baa fʋɩ, halɩ tɩ b wa tʋg n kʋ maam fo poorẽ”. La kũumã sẽn wa n wa a Abʋʋ Ṭaalɩb tɩ Ƙʋrayš kãsembã be a nengẽ, Tẽn-tʋʋmã wa a nengẽ -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- n pẽdgd-ɑ n dɑt t’a kẽ Lɩslaoongã pʋgẽ, n yet-a: ” m saam-bila! Yeel gom-bila tɩ m sõng-fo ne gomd-kãngã Wẽnd nengẽ, yeele: tɩ soab sẽn na n tũ n tɩlg ka be rẽndɑ Wẽnde” La kãsembã yeel-a: “fo na n sak n kisga a Abd Almuṭalɩb dĩinã, fo na n kisga f ba-rãmbã la f yaab-rãmbã dĩinã”. T’a tõdg n yet t’a ka nɑ n bas a saam-rãmbã dĩini la a kẽ Lɩslaoongã ye, rẽ n kɩt t’a kell n ki tɑ yɑɑ lagm-n-taar-soɑbɑ.
Tɩ Nabiyaamã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- sũur sãam wʋsgo a saam-bilã sẽn maan kaalem kɩfẽndã pʋgẽ wã, tɩ Wẽnd na n togs-a A Naam zẽkame, ne A koεεg sẽn yeele:
(Ad fo ka kãndagd fo sẽn nong a soab ye, lɑ yɑɑ Wẽnd n kãndagd A sẽn tʋll ɑ soɑbɑ, Yẽnda me n leb n yɩɩd minim ne neb nins sẽn kãndã.)
[Alƙaṣaṣ 56]
La namsgã paam Nabiyaamã, -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- a saam-bilã a Abʋʋ Ṭaalɩb kũumã pôorẽ, b ra yɩɩme n rɩkd rẽgdã sẽn yi rũmsẽ wã , n rogend a poorã zugu, rẽ t’a yaa sẽn pʋʋsd Al-kaabẽ wã.
Rẽ poorẽ Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- yiime n tʋg Ṭaa’ɩf tẽngẽ wã n na n bool a nebã n tʋg Lɩslaoongo, (yẽ me yaa tẽng sẽn zãr ne Mak sẽn zems kɩlo 70), la Ṭaa’ɩf rãmb teega a Boollã tɩ b keelmã yɩɩd Mak rãmbã sẽn maanã, n belg b yalemsã tɩ b na n lob Nabiyaamã, Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- la b rig-a n yiis Ṭaa’ɩf, n pʋg-a n lobd-a ne kuga, halɩ n wa tʋg n na n pogl a na-kãsen-kãe a yiibã sẽn yaa waglã tɩ yit zɩɩm.
Tɩ Nabiyaamã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga-toglg a Soabã nengẽ, n kot-A la a baood sõngr A nengẽ, tɩ Wẽnd tʋms Malεk a nengẽ, t’a yeel-a: “ad fo Soabã wʋma fo nebã goama, la f sã n tʋlla, m na n meds-b lame ne tãn-bεd a yiibã”. T’a yeele: ” Ayae, mam tẽedame tɩ Wẽnd na yiis bãmbã pεlẽ wã neb sẽn tũud Wẽnd A Yembre, n ka maan lag-m-taar baa fʋɩ ye”.
Rẽ poorẽ, Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- legbgame n tʋg Maka, tɩ beemã la teegrã kell n duumdẽ bala, yẽ ne a nebã, la ned fãa sẽn kõ sɩd ne yẽnda. Rẽ poorẽ neb n wa n yi Yaṯrib tẽngẽ wã- tẽng ning yʋʋr sẽn lebg Madiinã-, b waa Tẽn-tʋʋm -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- nengẽ, t’a bool-b n tʋg Lɩslaoongã tɩ b sɩd sak n kẽ Lɩslaoongã, t’a tʋm a Ṣahaabsã nin-yεnga tɩ tũ-ba, b boonda yẽnda t’a Muṣ’ʿb ɭbn ʿƲmayr, t’a karemd-b Lɩlaoongã saglse, tɩ wʋsg sẽn yi Madiin rãmbẽ wã kẽ Lɩslaoongã sẽn tũ ne a sababo.
La b waa Nabiyaam nengẽ, Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- yʋʋm ning sẽn pʋgdã wã n na n wa balm-a ne Lɩslaoongo, rẽ poorẽ t’a sagl a Ṣahaabs nins b sẽn namsd-ba tɩ b yik n kẽng Madiina, tɩ b sɩd na n yik n kẽng be, zama-zama la yembr-yembre, tɩ b pʋd bãmb tɩ :Muhaagirrina= (Yikdba), la Madiin rãmba yeka bãmbã ne waoogre la bεεla la reegre, n reeg-b sãando b zaksẽ wã, n rɩk b arzεksã la b zagsã tɩ b pʋɩ ne taaba, tɩ b pʋd bãmb rẽ poorẽ tɩ “Anṣaare= (Sõngdba)-
La Ƙʋrayš rãmb sẽn wa n bãng Ṣahaabsã Yikr woto wã, b rɩka no-sɩɩr tɩ b na n kʋʋ Nabiyaama -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- rẽnd b zemsa taaba tɩ b na n gũbga a zakã, a sẽn gãe zĩig ningã wã, t’a sã n yi bɩ b lagem taab n kell n kε-a wala nin-yend kεεb bala. Tɩ Wẽnd na n tɩlg A Naabayaamã n yi b wẽngã, t’a yi b sʋka n loog tɩ bãmb ka ning b yamẽ meng ye, t’a Abʋʋ Bakar sẽn yaa sɩd-kõtã pʋgl-a. La a sagla a Ali t’a pa Maka n lebs boablã b sẽn da bobl Tẽn-tʋʋmã nengẽ wã b rãmba.
La b sẽn wa n be Higrã sor zugu, Ƙʋrayš rãmb rɩgla kũun sẽn yaa bedre ne ned ning sẽn tõog n yõk a Mʋhammad -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- zem t’a yɑɑ vɩɩgɑ maa t’ɑ yɑɑ kɩɩngɑ. La ad Wẽnd tɩlg-b lame n yi-ba, t’a tʋg n ta Madiin nɑ ɑ tũud-n-taagã, ne laafɩ.
Tɩ Madiin rãmbã yek-a ne sũ-noogo la beeelgo la kɩdeng tεkẽ, b fãa yii b zaksẽ wã n na n yek Wẽnd Tẽn-tʋʋmã n yetedẽ: “Wẽnd Tẽn-tʋʋm waame, Wẽn-tʋʋm waame”.
Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- zĩndgã tabendame t’a sɩng Madiin pʋgẽ wã, rẽenem bũmb yaa miisrã meebo, bʋɩl yĩng tɩ b na pʋʋsd beenẽ, t’a sɩng n wĩnigd nebã Lɩslaoongã Šari la a karemd-b Alkʋrãanã la a wubd-ba ne zʋg wagla, t’a Ṣahaabsã yaa sẽn karg kɩrenga n karemd kãndagrã a nengẽ, tɩ b yõyã yaa sẽn yɩlgd ne rẽnda, tɩ b zʋgdã yaa sẽn zẽkde, tɩ b nonglemã ne Tẽn-tʋʋmã yaa sẽn zulgdi -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga-, la b paama vũun ne tẽn-tʋʋm zʋgdã sẽn zẽkã tɩ Lɩslaoongã ma-biir tõkrã paam pãng bãmb ne taab sʋka,
Tɩ Madĩin lebg sɩd-sɩdɑ tẽng sẽn tar yamleoogo, n vɩ yalẽ sẽn yaa zu-noogo la ma-biiri, a zĩ-zĩidbã welgr ka be b ne taab sʋk ye, rakãagr la talg sʋka, pεεlg la sabell sʋka, Laarab la zẽng sẽn ka Laarab sʋka, b ka yɩɩsd taaba, rẽndame tɩ yaa ne sɩd-kũuni la Wẽnd-zoεεg bala. Rẽnd nin-tũusd bãmbã, tɩ tik sẽn tũ ne nin-yɩlm kãyã, zãmã sõmblem sẽn yĩide zãmɑɑnã rãmb sẽn bãng-ɑ.
La Nabiyaamã Higrã wã (yi Mak n kẽng Madiinã) yʋʋmd loogr poorẽ, la teebã la zabã sẽn sɩng Tẽn-tʋʋmã ne ɑ Ṣahaabsã n nɑn teeg Ƙʋrayš buudã, la neb nins sẽn lagem bãmbã n na n maan Lɩslaoongã dĩinã beem.
Rẽnd rẽenem zabr sẽn na n yɩ b ne taab sʋka, yaa Badr kãsẽng zabrã, yaa ko-soog sẽn be Mak la Madiin sʋkã, tɩ Wẽnd sõng lɩslaambã, la b sõorã ra yɩɩme n yaa zab-zabdb 314 tɩ Ƙʋrayš sõorã ra yɩɩme n yaa zab-zabdb 1000, la b tõog-b la tõogr meng-menga, b kʋʋ Ƙʋrayš rãmbẽ wã neb pis-yopoe, b wʋsgã fãa gill yaa nin-bεd la taoor rãmba la b yõg neb pis yopoe tɩ sẽn kellã zoe
Rẽ poorẽ tɩ zabr a to leb n wa, Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- la Ƙʋrayš-rãmbã sʋkɑ,Tẽn-tʋʋmã tõogɑ zabã baasgẽ ( a sẽn yi Mak yʋʋm a nii poorẽ) n na n kẽnes tãpo tɩ b sõorã taa zab-zabdb 10 000, tɩ yaa neb nins sẽn kẽ Lɩslaoongã dĩin pʋgẽ wã, tɩ b na n kẽng Maka n na n tɩ zab ne Ƙʋrayš rãmbã b zag-lɑɑgẽ wã, la b kẽe Mak ne pãnga n tõog-ba tõogr tεkẽ, n tõog a buud ning sẽn rag n rat n na n kʋ-a (Nabiyaamã) la b nams a Ṣahaabsã la b gɩd dĩin ning a sẽn wa ne tɩ yɑɑ sẽn Wẽnd nengẽ wã tɩ ned rɑ kẽ ye.
La a tigim-b lame a sẽn tõog-ba poorẽ n yeel-ba:
Ƙʋrayš rãmbaɑ, yãmb tẽedame tɩ mam na n maana yãmb wãn-wãnã?” La b yeelyã: ” f yaa saam-biig sẽn yaa wagalle, n leb n yaa saam-biig sẽn yaa wɑgɑll biigɑ” T’a yeele: ” bɩ y looge, tɩ m bas-y lame tɑ yɑɑf n bɑs-bɑ La a bas-ba tɩ ned fãa tar yam-yãkre ne Lɩslaoongã pʋgẽ kõom.”.
Tɩ woto yɩ sabab tɩ nebã wʋsg kẽ Lɩslaoongã dĩin pʋgẽ sull-sulli, tɩ Laarab-rãmbã zamaanã gill kẽ Lɩslaoongã dĩin pʋgẽ.
La wakat bilf sẽn looge, la Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- na n leb n maan hagiimdu, tɩ neb 114 000 na n naag n maan hagiimdu n lagem-a, sẽn yaa neb nins sẽn kẽ-b Lɩslaoongã paalem-paalem.
t’a yals b pʋgẽ n maan ẖʋtba (rɩk koεεga) hagiimdã ra-kãsengã raare, n wiligd-b dĩina bʋʋdo la Lɩslaoongã Šari wã, rẽ poorẽ t’a yeel-ba: “tõe tɩ mam ka na n sεg yãmb m yʋʋm kãngã poorẽ ye, rẽnd ned ning sẽn be kaanẽ bɩ a taas sẽn ka be a kaanẽ,”. Rẽ poorẽ t’a ges-ba n yeele: ” rẽ yĩnga m ka taase?” Tɩ nebã yeele: ” n-yẽe!” T’a yeele: m Soab a Wẽnde, bɩ F maan kaseto”.
Rẽ poorẽ tɩ Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- lebg hagiimdã poorẽ n tʋg Madiina, n gom ne nebã raa a yembre n yeel-ba “yamba Wẽnd sẽn tũus-a t’ɑ tũus, a sẽn na n duum dũni wã mɑɑ ɑ yãk bũmb ning sẽn be Wẽnd nengẽ wã, t’a tũus sẽn be Wẽnd nengẽ wã”. Tɩ Ṣahaabsã kelme, n bãng tɩ yaa a mengã la a sẽn yettã, t’a loog n bas dũni vɩɩmã kolgame. La tẽne raare, Higrã kiuug a tãab soaba, rasem piig la a yiib raare, bãagã wɩnga Tẽn-tʋʋmã zugu, -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- tɩ kũumã nin-yiling sɩnge, t’a ges a Ṣahaabsã Wẽnd-na-wat-ne gesgo n sagl-ba: “tɩ b gũus Pʋʋsgã” t’a kɩs ɑ yõ-zɩsgã n leb Soɑb Zẽkdgã nengẽ
Ṣahaabsã -Wẽnd yard be b yĩnga- sũur sãamame ne Wẽnd Tẽn-tʋʋm kũumã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- tɩ sũ-sãangã ta tεka yɩɩgrã tall vũun b zugu wʋsgo, halɩ n tɩ tãag b ned ɑ yembre, yẽ me la a Ʋmar ɭbn Al-ẖaṭṭaab, -Wẽnd yard be a yĩnga-, t’a yik n foog a sʋʋgã yel-lingdgã keelem yĩngɑ n yeele: ” m pa wʋmd ned sẽn yet tɩ Wẽnd Tẽn-tʋʋm kiime, rẽndame tɩ m kẽ a yublã”.
T’a Abuu Bakr Ṣiddiiƙ yiki n tẽegd-a ne Wẽnd koεεga, A Naam zẽkame:
(La a Mohammad pa yɩ, rẽndame tɩ yaa tẽn-tʋʋm, tẽn-tʋʋms n reng a taoore. A sã n ki, maa b kʋ-a lame, yãmb na n tarame n leb poorẽ? La sẽn tara n leb poorẽ, a kõn n tol n nams Wẽnd baa fʋɩ. La Wẽnd na n rola bark-pʋʋsdbã.)
Aal-ɭmraan: 144.
La a Ʋmar ka wʋm Aayar kãngã rẽndame t’a yaa sẽn lʋɩ n sobge.
Yaa woto la a Mʋhammad sẽn yɑɑ Wẽnd tẽn-tʋʋmã, n yɑɑ nabiyaam-rãmbã la tẽn-tʋʋmbã pidsda, Wẽnd tʋms-a nebã fãa nengẽ, t’a yaa sũ-noogda n yaa bugsda. A taasa tẽn-tʋmdã la a kɩs a bobllã la a mɑɑn zãma wã pʋpeelem.
Wẽnd waoog-a lame ne Alkʋrãan wagellã, sẽn sig saasẽ wã ning:
(zĩri-beed pa wat a pʋgẽ ye, a taoorẽ pa a poorẽ me, yaa sẽn sigi n yi bʋʋd Mit nengẽ n yaa pẽgr Naaba.)
[Fʋ̌̌ṣṣɩlat 42],
Yẽ la Alkʋrãan ninga, tɩ baa tɩ ninsaalbã sã n tigim taaba, sẽn sɩng dũni wã sɩngre n na n tɩ tãag a baasgã, n dɑt n na n wa ne Alkʋrãanã bilgri, b ka na n tõog n wa ne a taar ye, baa tɩ b nɑ n sõngdɑ tɑɑbɑ.
Wẽnd yeelame A Naam zẽkame:
(yɑɑ yãmb ɑ nebɑ tũ-y y Soɑbã, sẽn nɑɑnɑ yãmbã lɑ sẽn deng yãmb tɑoorã sãnd-sãnde y nɑ pɑɑm Wẽnd-zoεεgɑ *
Saob nig sẽn mɑɑnɑ Tẽngã, tɩ yɑɑ sẽn yɑdge lɑ Sɑɑsã, tɩ yɑɑ sẽn me lɑ A sik koom Sɑɑsẽ wã n yiis ne ɑ sɑbɑbo tɩ-biis fãa tɩ yɑɑ rɩtlɑ yãmb yĩnga, bɩ y ra mɑɑn gees-n-tɑɑr ne Wẽnd ye tɩ yãmb yɑol n miẽ ye*
lɑ yãmb sã n be sik pʋgẽ ne bũmb ning Tõnd sẽn sik D Yambã zugã, bɩ y wɑ ne Sʋʋrɑ wɑlɑ ɑ buudu lɑ y bool y sõngdbã zẽng sẽn pɑ Wẽnde tɩ sã n mik tɩ yãmb yɑɑ sɩd rãmbɑ*
lɑ yãmb sã n pɑ mɑɑne, y kõn n mɑɑn me lae! Bɩ y zoe Bugum ningɑ ɑ bõn-yõgende wã sẽn yɑɑ nebã lɑ kugã, tɩ b sεglg-a la Kɩfr-rãmbã yĩnga*
lɑ f noog rãmb nins sũy sẽn kõ-b sɩdã lɑ b tʋm sẽn be neerã, tɩ b tɑrɑ arzãn rãmbɑ tɩ ko-sood yɑɑ sẽn zoet bãmb tẽngre, b sẽn rɩlg bãmbɑ ɑ pʋgẽ fãa sẽn yɑɑ tɩ-biis bʋʋdu lɑ b sẽn yete: ” yã wã bɑl lɑ b sẽn rɩlg tõnd tɩ loogã”. Tɩ b nɑ n wɑ ne ɑ wõneg tɑɑgɑ, lɑ b tɑr ɑ pʋgẽ pɑgbɑ b sẽn yɩlge tɩ bãmb yɑɑ sẽn be ɑ pʋgẽ n duumdẽ)
[Albaƙara: 21-25].
Rẽnd Alkʋrãan kãngã yaa sẽn kʋmbe, sẽn sɩng ne Sʋʋra rãmb koabg la piig la a naase, be a pʋgẽ sẽn yɩɩd Aayae-rãmb tus a yoobe, la wẽnd geesda ninsaalbã tɩ b sã n tõe bɩ b wa ne Sʋʋra a yembr tãa, sẽn wõnd Alkʋrãanã Sʋr-rãmbã, la Sʋʋra sẽn tʋg n paood Alkʋrãanã pʋg n yɩɩdɑ ɑ kʋmbɑ Aayae-rãmb a tãab bala
rẽnd b sã n tõog rẽ, bɩ b bãng tɩ Alkʋrãan kãngã ka yi Wẽnd nengẽ ye,woto yaa yel-soalma Wẽnd sẽn waoog-a n kõ A Tẽn-tʋʋmã, -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- wala A sẽn leb n keng a pεlga ne yel-soalem rãmb a taaba sẽn yõsgd ne nebã sẽn minmã, sẽn be ɑ pʋgẽ:
Nabiyaamã, -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- pãng paasgo ne yel-soalma:
1-Yaa t’a ra kota Wẽnde, n rɩk a nugã n ning laagã pʋgẽ, tɩ koomã bul a nus-bi wã sʋka, tɩ tãpã (arme) yũ ko-kãngã, lɑ b sõorã yɩɩdɑ tusri.
2-a ra yɩɩme n kot Wẽnde, n ningd a nugã rɩɩbɑ pʋgẽ, tɩ rɩɩbã wʋsg laagã pʋgẽ, hal tɩ neb tusr la kobs nu (1500) sẽn yaa Ṣahaabsã rɩ-a.
3- a yɩɩme n zẽnkd a nusã n tʋg saasẽ wã, n kot Wẽnd t’A sik koom la a ka yẽrgd a zĩigẽ wã, rẽndame tɩ koomã yaa sẽn yit a nengẽ wã n tosdẽ, sa-koomã sigb keelem. la yel-soalm a taaba sẽn yaa wʋsgo.
La Wẽnd leb n sõng-a lame ne A sẽn gũ-a, tɩ ned sẽn rat n na n kʋ-a ka tõe n ta-a n kiis vẽenem ninga a sẽn wa ne wã sẽn yi Wẽnd nengẽ wã ye, wala Wẽnd sẽn yeele, A Naam zẽkame:
(Tẽn-tʋʋma! Tɑɑs b sẽn sik fo nengẽ wã sẽn yi f Soɑbẽ wã, lɑ f sã n pɑ mɑɑne rẽnd f pɑ tɑɑs A Koεεgã ye. Lɑ Wẽnd n gũud foo n yi nebã. Ad Wẽnd pɑ kãndgd neb sẽn yɑɑ kɩfr-dãmb ye) Aayarã.
[Al-Maa’ɩda 67].
Sɩd la hakɩɩka, Wẽnd Tẽn-tʋʋma Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- ra yɩɩme – n lagem ne Wẽnd sẽn keng-a wã- n yaa togs-n-taag sẽn be neere a tʋʋmã la a goamã fãa pʋgẽ, a yɩɩme n yaa rẽenem ned sẽn maand sagls nins sẽn sigd a zugã sẽn yi Wẽnd nengẽ wã, a ra yɩɩme n yɩɩd nebã ne yã-beed maanego tũudmã tʋʋmã, n yɩɩd nebã ne kũuni, tɩ lidg baa fʋɩ ka paad a nugẽ rẽndame t’a rɩk-a n naf Wẽnd sorã pʋgẽ, nimbãɑn-rãmbã la talse la tʋlsem-rãmba, hal n tãag faadã, a yeela a Ṣahaabsã:
“””Tõnd a Nabiyaam-rãmba, b ka rɩkd tõnd faad ye, tõnd sẽn bas bũmb ningã yaa sãre””. [2]”
[2] Hadiisã yaa a Ahmad n yiis-a (2/463), a goamdã tikrã me yaa sẽn manege, wala a Ahmad Šaakɩr sẽn togse a Musnadã vεεsg pʋgẽ (19/92) ( Mam faadã ka pʋɩt baa wakɩr ye, m sẽn bas bũmb ningã m pagbã rɩtl yãkr poorẽ la m tʋm-tʋmdã keoor poorẽ, yaa sãrã)
la sã n yaa ne a zʋgdã, rẽnd ned baa a yembr ka tõe n ta a zẽegẽ ye, ned baa a yembr ka tũud-a rẽndame t’a yɩ a nonglem ne a sũ-bilã fãɑ, tɩ Tẽn-tʋʋmã lebg ɑ sẽn nong-a soɑb n yɩɩd a biiga la a roagda la nebã gilli.
A Anasse ɭbn Maalik sẽn yaa Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la a tɩlgr be a yĩnga- sõgnã yeelame: “Mam ka sɩɩs talle, sẽn yɩɩd yɩlgemde la bʋgsm la yõ-noogo, wala Wẽnd Tẽn-tʋʋm tallã ye, la ad mam sõgn-a la yʋʋm piiga, la a ka yeel maam bũmb mam sẽn maane “yaa bõe tɩ f maan-ɑ?”, ka bũmb me mam sẽn ka maan-ɑ, ” yaa bõe tɩ f ka maan-ɑ?” [3]
[3] A Bʋẖaarɩ n yiis-a (4/230)
Ad yaa wãnde la a Mʋhammad sẽn yɑɑ Wẽnd Tẽn-tʋʋmã, ning Wẽnd sẽn zẽk a ziirã, la A zẽk a yʋʋrã bõn-naandsã pʋgẽ, tɩ b ka tẽegd ned yell dũni wã pʋgẽ rũnda-rũndɑ la sẽn ra reng taoore, wala b sẽn tẽed a yellã ye. Rẽnd sẽn ta yʋʋm tusr la kobs naase (1400) tɩ laandaan-rãmbã tus-kẽemes tẽngã ween-n-vɩɩsã fãa pʋgẽ yaa sẽn moond raara fãa noor a nu, n yetẽ: “Ašhadʋ anna Mʋhammadan Rasʋʋlʋllaah= m maan kaaset t’a Mʋhammad yaa Wẽnd Tẽn-tʋʋma”. tus kẽema kobse sẽn yaa pʋʋsdba, b yɩlɩmda b Pʋʋsgã pʋgẽ raar fãa noor piiga: “Ašhadʋ anna Mʋhammadan Rasʋʋlʋllaah= m maan kaaset t’a Mʋhammad yaa Wẽnd Tẽn-tʋʋma”.
I-Ṣahaab (tũud-n-tɑɑse) waglã
Ṣahaab waglsã zãa Lɩslaoongã Boollã, Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- kaalmã poorẽ, n kẽng ne-a wĩndg sẽn pukdẽ la a sẽn lʋɩtẽ, la b sɩd ra yɩɩme n yaa boondb sẽn yɩɩd sõmblem n tʋg dĩin-kãngã, b ra yɩɩme n yɩɩd nebã ne sɩd goam, n leb n yɩɩd-b ne tẽeg-tɩrga n leb n yɩɩd-b ne bas-m-yam, n leb n yɩɩd-b ne yã-beed maanego ne nebã kãndɑgre, la sõmã sãeegr b sʋka
B zʋgla b mens ne Naniyaam-rãmbã zʋgdo, n maan togs-n-taare ne b sɩf-rãmbã, tɩ zʋg-kãensã tall võon wʋsgo tɩ tẽngã nin-buiidã na n sak b boollã, n kẽ dĩin-kãngã pʋgẽ zãma-zãma, sẽn nɑ n sɩng Afrɩk wĩndg sẽn lʋɩtẽ n na n tʋg n tãa Aazɩ wĩndg sẽn pukdẽ, n tʋg n tãa nɑssɑr-tẽng (Erop) tẽng-n-sʋgã, tɩ yaa b sẽn tar yam-leoog ne dĩin kãngã, ka tũ ne modgre maa pãng ye.
Ad yaa Wẽnd Tẽn-tʋʋm Ṣahaabsã lɑ bãmbã, neb nins sẽn yɩɩd sõmblem nabiyaam-rãmbã loogr poorẽ, la b yʋɩ sẽn tʋg n yi yɩɩda, yaa Nabiyaam lεdsdbã sẽn yaa tẽeg-tɩrg-rãmb a naasã, neb nins sẽn bʋ Lɩslaoongã tẽngã, Nabiyaam kaalem poorẽ -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga- la bãmb me la:
1-Abʋʋ Bakr Aṣṣiddiiƙ.
2-ʿƲmar ɭbn Al-ẖattaab
3-ʿƲsmaan ɭbn ʿAffaan
4-ʿAli ɭbn Abɩɩ Ṭaalɩb
Lɩslaambã tara waoor la nonglem ne bãmbã, b leb n baooda pẽnegr ne Wẽnde ne A Tẽn-tʋʋmã nonglemã, la A Tẽn-tʋʋmã Ṣahaabsã nonglemã b roap la b paagba, la b zɩsgd-ba la b kõt-b dargε ning sẽn sõmb ne-bã.
La ka kisgd-ba ka boogd b ziirã sã n ka ned ning sẽn kɩfla ne Lɩslaoongã dĩini, baa t’a sã n yagdame t’a yaa lɩslaama. Wẽnd pẽg-b lame ne A koεεg sẽn yeele:
(Yãmb yɑɑ zãmɑ sẽn yɩɩd sõmblem tɩ b yɩɩs-bɑ nebã yĩngɑ, yãmb sɑgandɑ ne mɑnegre lɑ y gɩdgd sẽn kisã lɑ y kõt sɩd ne Wẽnde)
{Aal-ɭmraan 110}
La A tablgame t’A yara-b lame, wakat ning b sẽn wa n balem Tẽn-tʋʋmã -Wẽnd pʋʋsg la A tɩlgr be a yĩnga-, t’A yeele, A Naam yɩlgame:
(sɩd la hakɩɩka Wẽnd yara Muumin-rãmba wakat ning b sẽn wa n balamd foom tɩɩgã tẽngrã, A bãnga bũmb ning sẽn be bãmb sũy wã t’A sik yĩ-yõgnego bãmb zugu la A lok-ba ne pakr sẽn pẽ)
{Al-fathʋ 18}